کتاب چهار مقام محسن کاظمیان – ردیف نوازی و چهارمضراب‌های استاد همایون خرم

استاد همایون خرم آهنگساز و نوازنده پرتوان ویولن از چهره‌های ماندگار تاریخ هنری ایران هستند. علاوه بر قطعات و تصانیف ایشان که بیشتر به آ‌ن‌ها توجه شده است، ردیف‌ها و چهارمضراب‌های ایشان به عنوان دایرة المعارف موسیقی ایرانی گنجینه‌ای غنی در نوازندگی، آهنگسازی و بداهه نوازی برای هنرمندان موسیقی ایرانی معرفی می‌شوند.

کتاب چهار مقام که بخشی از آن در زمان حیات استاد و با نظارت ایشان و بخش دیگر پس از آن انجام گرفت، با هدف حفظ و نشر برخی از زیباترین و غنی‌ترین چهارمضراب‌ها و ردیف‌های نواخته شده توسط ایشان در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۵ ه.ش صورت گرفته است. پرواضح است که نوازندگی و تفکر در چنین قطعات موسیقی می‌تواند راه‌گشای هنرمندان در قدرت نوازندگی، علم موسیقی، بداهه‌نوازی و آهنگسازی باشد.

با توجه به کتاب‌های مرسوم آموزش ویولن در ایران، نواختن کتاب چهار مقام پس از جلد دوم از کتاب‌های هنرستان استاد روح الله خالقی و یا پس از جلد سوم از سری کتاب‌های ل‌ویولن، توصیه می‌شود. نواختن کتاب حاضر می‌تواند به عنوان مکمل در حین آموزش جلد اول کتاب ردیف استاد ابوالحسن صبا انجام گیرد.

توضیحات ضروری پیش از نواختن کتاب چهار مقام:
۱. ردیف‌نوازی از جمله ویژگی‌های برجسته در موسیقی ایرانی است. ردیف در موسیقی ایرانی ضرب ندارد، اما اندازه و مقدار کشش برای آن اهمیت دارد. بنابراین در این کتاب برای ردیف‌ها نیز عدد سرعت نما تعریف شده است که نوازندگان به صورت تقریبی از آن سرعت پیروی کنند تا مضمون ردیف حفظ بماند.

دلیل این پیشنهاد برقراری امکان نوازندگی برای نوازندگانی که فایل صوتی قطعات را در اختیار ندارند و با نوازندگان غیر ایرانی که با مفهوم ردیف آشنایی ندارند، ارائه می‌شود. چنان که به نوازندگان توصیه می‌شود در صورتی که در تحلیل هر کدام از الگوهای ضربی، و یا در بیان کلی‌تر در هر کدام از قطعات ضربی و یا ردیف‌ها با تردید روبرو شدند، آن قطعه را در یکی از نرم افزارهای مخصوص نت‌نویسی نوشته و با توجه به عدد سرعت نما اجرا کنند، شنیدن آن قطعه می‌تواند راه‌گشا باشد.

۲. نشانه‌ی گلیساندو از نت مبدأ تا نیم پرده بالاتر و سپس برگشت به همان نت مبدأ با حفظ مدت زمان کشش نت تعریف می‌شود. این تعریف درسایر کتاب‌های موسیقی ایرانی با علامت “٥” مشخص گردیده است.

۳. Accomp به معنی “همراهی کننده” است. در میزان‌هایی که با این کلمه متمایز گردیده‌اند نوازنده می‌تواند مدت زمانی را به نوازنده همراه خود – مانند نوازنده تنبک – برای اجرا اختصاص دهد، نیز می‌تواند در آن میزان بداهه‌نوازی کند و یا این که پس از ۲ یا ۳ میزان سکوت ادامه قطعه را اجرا کند.

۴. جهت توانایی تحلیل و اجرای الگوهای ضربی پیچیده توصیه آن است که ابتدا آن الگوها در مقیاسی دو برابر تحلیل و اجرا شوند و سپس با دو برابر کردن سرعت به الگوی اصلی برسند.

کتاب چهار مقام اثر همایون خرم گردآوری محسن کاظمیان در ۱۲۰ صفحه همراه با CD توسط نشر سرود منتشر شده است.